In Nederland heb je het recht om bij het bevoegd gezag een schriftelijk verzoek in te dienen. Bijvoorbeeld als je een klacht hebt over het optreden van de overheid.
TEKST GRONDWET
| 00000 | Ieder heeft het recht verzoeken schriftelijk bij het bevoegd gezag in te dienen. |
ALGEMENE TOELICHTING
Recht van petitie
De bijnaam van art. 5 Gw is recht van petitie. Het in het artikel gehanteerde begrip verzoek is heel ruim, maar in de praktijk komen de verzoeken vaak neer op klachten van burgers over het optreden (of het juist niet optreden) van de overheid en daar past de term petitie goed op.
De manier waarop de overheid met een klacht omgaat, is geregeld in Hoofdstuk 9 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).
Het feit dat de Grondwet het over een 'ieder' heeft, betekent dat niet alleen personen, maar bijvoorbeeld ook verenigingen, stichtingen, groeperingen verzoeken mogen indienen.
Art. 5 Gw heeft geen horizontale werking. Dat zou het geval zijn als de ene burger de ander zou kunnen verbieden een verzoek in te dienen.
Bevoegd gezag
Art. 5 Gw heeft het over verzoeken aan het bevoegd gezag. De Grondwet is daarmee ruimer dan de Algemene wet bestuursrecht. De Awb heeft geen betrekking op klachten over de wetgever of de rechtelijke macht, maar geldt alleen voor de zogeheten bestuursorganen:
- bestuursorganen van de staat: regering, minister, staatssecretaris
- bestuursorganen van de provincie: commissaris van de koning, Provinciale Staten, college van Gedeputeerde Staten (NB dit geldt niet voor één gedeputeerde!)
- bestuursorganen van de gemeente: burgemeester, gemeenteraad, college van burgemeester en wethouders (NB dit geldt niet voor één wethouder!)
- bestuursorganen van het waterschap: algemeen bestuur, dagelijks bestuur, voorzitter
Indienen verzoekschrift
Hoe je een verzoekschrift moet indienen, wordt geregeld in de Wet Open Overheid die begin 2021 door de Tweede Kamer werd aangenomen. Waarschijnlijk treedt de wet op 1 januari 2022 in werking.
Artikel 4.1 gaat over de verzoeken en zegt er onder andere over:
| 100000 | Een ieder kan een verzoek om publieke informatie richten tot een bestuursorgaan of een onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf. In het laatste geval beslist het verantwoordelijke bestuursorgaan op het verzoek. |
| 20 | Een verzoek kan mondeling of schriftelijk worden ingediend en kan elektronisch worden verzonden op de door het bestuursorgaan aangegeven wijze. |
| 30 | De verzoeker behoeft bij zijn verzoek geen belang te stellen. |
| 4 | De verzoeker vermeldt bij zijn verzoek de aangelegenheid of het daarop betrekking hebbende document, waarover hij informatie wenst te ontvangen. |
Recht op antwoord
De meeste verzoekschriften worden naar de Tweede en Eerste Kamer en naar het Koninklijk Huis gestuurd. Deze drie hebben er weliswaar een goede gewoonte van gemaakt ook te antwoorden, maar het recht op antwoord staat niet in de Grondwet.
Op 19 juli 1997 heeft toenmalig minister van Justitie Dijkstal geprobeerd daar iets aan te doen door een voorstel in te dienen om aan art. 5 Gw een tweede lid toe te voegen: ‘De wet stelt regels omtrent de behandeling van verzoekschriften'.
De Tweede Kamer verwierp dit voorstel, men zag de noodzaak er niet van in. Sterker nog, de wetgever - zo redeneerde de meerderheid van de Kamer - is ook zonder die toevoeging bevoegd om regelingen te treffen. Bovendien was de Kamer bang dat door een verplichte nadere regeling dit grondrecht veel te veel zou worden geformaliseerd en daardoor verengd zou worden.
Beperking petitierecht
De enige beperking van het recht zoals geformuleerd in art. 5 Gw is te vinden in art. 15 lid 4 Gw. Het gaat hier om een mogelijke beperking voor gedetineerden om er gebruik van te kunnen maken.
Verder is er geen enkele beperking op het petitierecht mogelijk. Zelfs als ons land in een 'uitzonderingstoestand' komt, kunnen weliswaar op grond van art. 103 lid 2 Gw bepaalde grondrechten beperkt worden, maar art. 5 staat niet in dit rijtje.
Verzoekschrift indienen
Wanneer je meent onzorgvuldig of onjuist door de rijksoverheid te zijn behandeld, kun je een klacht indienen bij de Commissie voor de Verzoekschriften van de Tweede Kamer. Het moet gaan om een individuele kwestie waartegen geen bezwaarschriftprocedure en een beroep bij de rechter mogelijk is.
Tweede Kamer / Commissie voor de Verzoekschriften
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
(070) 318 20 66
Burgerinitiatieven
Sinds in 2006 het Reglement van Orde van de Tweede Kamer aangepast werd, bestaat het burgerinitiatief. Voor het invoeren van deze bestuurlijke vernieuwing was geen wetswijziging nodig. Vanaf 2009 zijn ook digitale steunbetuigingen mogelijk geworden.
Zo'n burgerinitiatief betekent dat een kiesgerechtigde met ondersteuning van 40.000 handtekeningen een verzoek kan indienen om een bepaald onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te plaatsen.
Een burgerinitiatief moet betrekking hebben op het instellen, wijzigen of afschaffen van een wettelijke regeling of op ander regeringsbeleid. Het voorstel mag niet in strijd zijn met de Grondwet en de goede zeden. Begrotingen en belastingen zijn uitgesloten van het burgerinitiatief.
Zie ook ACTUEEL hieronder.
Petities.nl
Op de site petities.nl kun je zelf een petitie starten n kijken hoeveel steun je krijgt. Onder de knop 'Start een petitie' rechtsboven vul je in namens wie je spreekt, waar gaat het over en wat je wil bereiken.
Nationale ombudsman
De Nationale ombudsman is de instantie waar je het gemakkelijkst je klachten over het optreden van de overheid kwijt kunt. Op de site van de Nationale ombudsman staan o.a. tips hoe je als burgers tot de juiste overheidsinstanties kunt richten. Ook staan er suggesties voor overheidsorganen hoe om te gaan met vragen en klachten van burgers.
De afgelopen jaren komen er jaarlijks zo'n 30.000 duizend klachten bij de Nationale ombudsman binnen over het optreden van de overheid en over hoe de overheid reageert op klachten van burgers.
GESCHIEDENIS
In de 'Staatsregeling voor het Bataafsche Volk' van 1798 wordt al over verzoekschriften gesproken in artikel 17:
| 00000 | Elk Ingezetene kan zig, bij Request, Addres, of met anderen Voordragt, vervoegen bij zoodanige Magten. |
De Staatsregeling des Bataafschen Volks uit 1801 laat het terugkomen in artikel 10:
| 00000 | Ieder Ingezetene heeft het recht om verzoeken of voordragten aan de daar toe bevoegde Magt schriftelyk in te dienen, mits die persoonlyk en niet uit naam van meerderen worden onderteekend, welk laatste alleen zal kunnen geschieden door of van wegen Lichamen, wettig samengesteld, en als zodanig erkend, mitsgaders over onderwerpen, tot derzelver bepaalde werkzaamheden behoorende. |
In de Grondwet van 1815 werd dit recht in artikel 161 uiteindelijk als volgt opgenomen:
| 00000 | Ieder ingezetene heeft het regt om verzoeken aan de bevoegde magt schriftelijk in te dienen, mits die persoonlijk en niet uit naam van meerderen worden onderteekend, welk laatste alleen zal kunnen geschieden door of van wege lighamen wettiglijk zamengesteld en als zoodanig erkend, en in dat geval niet anders dan over onderwerpen tot derzelver bepaalde werkzaamheden behoorende. |
De huidige tekst van art. 5 Gw dateert van de Grondwetsherziening van 1983.
| Het beroemdste verzoekschrift uit de Nederlandse geschiedenis is het Smeekschrift der edelen. Zo'n tweehonderd ongewapende edelen overhandigden op 5 april 1566 hun smeekschrift aan landvoogdes Margaretha van Parma. De indieners wilden dat zij de gehate plakkaten van koning Philips II tegen het protestantisme zou verzachten. Het zou niets uithalen en de 80-jarige oorlog was kort daarna een feit. |
ACTUEEL
TOT NU TOE 38 BURGERINITIATIEVEN
Sinds de invoering van het burgerinitiatief in 2006 zijn er tot eind 2020 in totaal 38 geregistreerde burgerinitiatieven geweest.
In een deel van de gevallen wisten de indieners voldoende handtekeningen te verzamelen om hun onderwerp bij de Tweede Kamer op de agenda te krijgen.
Tussen de 38 burgerinitiatieven sinds 2006 zat een aantal opvallende:
- rookvrije horeca (2006) (afgewezen, termijn overschreden)
- ziekte van Lyme (2010) (in behandeling genomen door Tweede Kamer)
- Arjen Lubach als Farao der Nederlanden (2015) (afgewezen, niet ontvankelijk)
- internetpesten (2016) (in behandeling genomen door Tweede Kamer)
- basisinkomen (2016) (omgezet in Europees Burgerinitiatief, te weinig handtekeningen,
zie artikel in ACTUEEL van art. 20 Gw
EUROPEES RECHT
Vooraf
- Staatsrechtelijk is de Nederlandse wetgeving inclusief Grondwet ondergeschikt aan het Europees recht. Mochten Nederlandse wetten de burger echter méér garantie bieden, dan heeft hij aanspraak op de meest vergaande bescherming, in dit geval van de Nederlandse wet. Lees meer over de relatie tussen Grondwet en Europese grondrechten en de manier waarop de rechter daarmee om gaat.
- De integrale teksten van de verdragen en andere regelgeving hieronder vindt u bij de downloads.
Handvest Grondrechten EU
- Art. 44 Hv De burgers van de Unie hebben het recht om een verzoekschrift tot het Europees Parlement te richten.
Verdrag Werking Europese Unie
- Art. 20 lid 2d en art. 227 Deze artikelen gaan verder in op het indienen van een verzoekschrift. Zo mag het verzoekschrift worden ingediend in een van de 'verdragstalen'. De betrokkene krijgt ook in dezelfde taal antwoord.